Ali ibn Abi Talib (رضي الله عنه)
Magaciisa oo buuxa:
Ali ibn Abi Talib ibn Abdul Muttalib ibn Hashim ibn Abd Manaf
Waxa uu ka soo jeedaa qoyska sharaf leh ee reer Quraysh, gaar ahaan Banu Hashim, qabiilka Nabiga ﷺ.
Magacyada la baxay:
Waxaa loo yaqaanay "Asadullah" (libaaxa Allah) iyo "Abu Turab" (aabbaha ciidda), magac uu Nabiga ﷺ ugu bixiyay jaceyl darteed.
Noloshiisa Kahor Islaamka
Ali wuxuu ku dhashay Makka sanadkii 600 miilaadi, isagoo ahaa wiilka Abu Talib, oo ahaa adeerkii Nabiga ﷺ iyo daryeelahii weynaa ee Nabiga.
Waxa uu ku soo barbaaray guriga Nabiga ﷺ kadib markii Abu Talib la kulmay dhibaato dhaqaale, taasoo sababtay in Nabiga uu la wareego daryeelka Ali.
Qaabkii Uu Ku Islaamay
Muslimkii Ugu Horreeyay ee Dhallinyarada ah
Ali wuxuu ka mid ahaa dadkii ugu horreeyay ee qaatay Islaamka, isagoo ahaa dhallinyaro 10 sano jir ah.
Waxa uu Islaamka qaatay markii uu arkay Nabiga ﷺ iyo Khadijah (xaaskiisa) oo ku jira salaad. Wuxuu weydiiyay Nabiga ﷺ waxa ay sameynayaan, markaas ayuu Nabiga u sharxay diinta Islaamka.
Ali, isagoo da’yar ah, ayaa aqbalay diinta isagoo leh:
"Waa xaqiiqo, oo aan ahayn been!"
Doorarkiisii Islaamka
• Difaacii Nabiga ﷺ
Xilliyadii dhibaatooyinka Quraysh, Ali wuxuu si adag u garab istaagay Nabiga ﷺ, isagoo mar walba difaaca nabiga iyo diinta ku hawlan.
- Hijradii Nabiga ﷺ
Habeenkii Nabiga ﷺ u hijroonayay Madiina, Ali ayaa si geesinimo leh ugu seexday sariirta Nabiga, isagoo u samray halista ah in Quraysh ku weeraraan.
Taasi waxay ahayd astaan muujinaysa jacaylkiisa iyo kalsoonida Nabiga ﷺ ku qabay.
- Ka Qeybgalka Dagaallada
Ali wuxuu ka qeyb galay dhammaan dagaalladii waaweynaa ee Nabiga ﷺ hogaamiyay.
• Dagaalkii Badar: Wuxuu ka mid ahaa geesiyaashii ugu firfircoonaa ee guusha muslimiinta horseeday.
• Dagaalkii Khandaq: Ali wuxuu si geesinimo leh u dilay geesi ka tirsanaa mushrikiinta oo la odhan jiray Amr ibn Abd Wudd, oo muslimiinta cabsi weyn ku abuuray.
• Dagaalkii Khaybar: Nabiga ﷺ ayaa ammaanay geesinimada Ali markii uu ku wareejiyay calanka muslimiinta isagoo yiri:
"Calaamada maanta waxaa qaadan doona qof jacayl u qaba Allah iyo Rasuulkiisa, Allahna jecel yahay isaga."
Ali ayaa halyeeynimo ku furay qalcaddii Khaybar, isagoo jabiyay albaabka weyn ee qalcadda.
• Nikaaxa Fatimah
Ali wuxuu guursaday Fatimah bint Muhammad (رضي الله عنها), taasoo ka dhigtay inuu noqdo wiilka Nabiga ﷺ.
Wuxuu lahaa nolol xasilloon oo ka fog raaxada adduunka, waxaana loo tixgeliyaa tusaale wanaagsan oo guurka muslimiinta.
Khilafadiisa Kadib Geeridii Uthman ibn Affan
Ali wuxuu noqday khaliifkii afraad ee muslimiinta sanadkii 35 Hijri (656 M) kadib geeridii Uthman.
Xilligiisa khilaafada, muslimiintu waxay wajahayeen fitno iyo khilaafaad gudaha ah, gaar ahaan dagaallada:
• Dagaalkii Jamal
• Dagaalkii Sifin
Inkasta oo xaaladaha adag, Ali wuxuu ku dadaalay inuu xasillooni ku soo celiyo umadda muslimiinta.
Caddaaladiisii iyo Aqoon Diimeedkiisa
• Caddaaladda
Ali wuxuu ahaa khaliif aad ugu firfircoon ilaalinta cadaaladda. Wuxuu mar yiri:
"Xaqa raac xitaa haddii uu adiga kaa dhan yahay, oo baadilka ka fogow xitaa haddii uu adiga kuu daneynayo."
• Aqoonta iyo Xigmadda
Nabiga ﷺ ayaa ku sifeeyay Ali isagoo leh:
"Anigu waxaan ahay magaalada cilmiga, Ali-na waa albaabkeeda."
Wuxuu ahaa caalim caan ku ah fiqhi, tafsiir, iyo xadiisyo badan oo Nabiga ka yimid.
Sida Ali ibn Abi Talib U Dhintay
Sanadkii 40 Hijri (661 M), Ali ibn Abi Talib waxaa dilay gacan-ku-dhiigle la yiraahdo Abdur-Rahman ibn Muljam, oo ka tirsanaa kooxdii Khawaarij.
Waxaa lagu weeraray isagoo tukashada salaadda ku jira masjidka magaalada Kufah.
Kahor intaanu dhimanin, Ali wuxuu dardaarmay in la dhowro xasilloonida muslimiinta, isagoo yiri:
"Ha ka aargudanina nin dilayga iga dhigay; haddii aan noolaan waayo, cadaaladda Allah u daaya."
Waxaa lagu aasay magaalada Najaf ee dalka Ciraaq.
Sifooyinkiisa iyo Waxyaabo Kale oo Muhiim Ah
• Geesinimo iyo Xishood
Ali wuxuu ahaa nin aad u geesi ah, haddana ku sifoobay akhlaaq wanaag iyo xishood.
• Cilmiga iyo Falsafadda
Wuxuu caan ku ahaa xikmado badan oo uu dadka baray, sida:
"Cilmi waa ka khayr badan yahay hanti, maxaa yeelay cilmi ayaa ku ilaalinaya adiga, halka hanti aad adigu ilaaliso."
• Tusaale Hoggaamiye Wanaagsan
Inkastoo uu la kulmay fitnooyin waaweyn, Ali wuxuu tusaale u ahaa hoggaamiye daacad ah oo ka horreysiiyay danaha umadda muslimiinta.
Hadal Caan Ah Oo Uu Yiri
• Ali wuxuu yiri:
"Adduunku waa safar, aakhirana waa meel joogto ah. Sidaa darteed, ka faa’iidayso adduunka si aad aakhiro ugu guuleysato."
Ali ibn Abi Talib wuxuu ahaa qofka ku dayashada mudan ee Muslimiinta. Geesinimadiisa, aqoontiisa, iyo jacaylka uu u qabay diinta ayaa ka dhigay halyeey aan la ilaawin karin taariikhda Islaamka.